Hacienda Luisita

Para sa mga welgistang kasapi ng Central Azucarera de Tarlac Labor Union (CATLU) at United Luisita Workers Union (ULWU) at mga biktima ng karahasang pulis-militar noong 16 Nobyembre

Ni Gelacio Guillermo

Inilathala ng Bulatlat

                1

Alto, Primera Fila, Obrero, Camarin, Dolores—

Sino sa gayong kalawak ang nagtakda sa hugis ng aming buhay,

Sa gayong dikta ng kapalara’y kinailangang

Ang aming pagpapagal ay katugma ng kalupaan?

Ang mas mataas na lugar ay para sa mayayaman, ang mas mababa’y

Para sa mahihirap, ang namamagita’y latigo

Ng isang kanal, kung saan sinipsip at isinumpa ng mga linta ang aming kabataan,

Ang kanilang pag-aglahi’y nakatatak habambuhay sa aming mga katawan.

Pansinin ang pagkakahati: nasa kabila ang pabrika,

Bagamat ang braso ng aming mga ama at kapatid

Ang higit na mas malakas, ang kanilang mga braso

Ang nagpapabago ng mga panahon,

Ang nagbibigay-dangal sa pawis at dumi.

Tanging ang buhay nila ang hindi kanila.

Nakabahay sa kawalan ng matitirhan,

Tinitiis ng kanilang mga asawa ang kabuntisang walang kulay,

Namamatay sa kahihiyan ang kanilang mga anak o tumatakas.

Sila mismo’y naghihintay ng pagtanda na naghihingalo,

Nababalot ng pangingisay ng katahimikan, nakalambiting mga himulmol.

Narito ang kasaganaang umaapaw sa mga bagong

Hila ng maiitim na tren, na ang ingay nila’y para sa mga pangalang

Kanilang ibinabando—Don Pepe, Dona Sidra, Senyorita Pat, Senyorita Cory,

Silang tanging may karapatang yanigin ang aming mga gabi,

Karapatang ipinagkakait sa hikbi ng aming mga ina’t anak.

Ang riles na nakapako sa lupa ay ang aming buhay

Na sinanay sa pagtitimbre ng oras

Sa Casita de la Guardia, gaano nang makaligtas

Sa hagupit ng Guardia Monte.

Alto, Primera Fila, Obrero, Camarin, Dolores—

Mga lokalidad ng makikitid na kalsada, na ang buhay

Ay nagwawakas sa pusalian ng aming naunsyaming pagmamahal.

2

Hindi likas ang mga panahon. Dalawa ang panahon,

Ang panahon ng kabyaw at ang panahong tigil, ang isa’y naglalawa

Sa grasa at mulasis, ang isa nama’y sintuyot ng bagaso.

Liban sa pagpapalit ng mga tauhan o bahagi ng makina,

Walang pagbabagong nagpapabago sa mga daang-riles ng panahon,

Ang kanilang mekanikal na pag-ulit-ulit ay nakapiston sa pasubaling

Walang anumang babaguhin, ni ang klima

Ng huntahan ni ang ani ng tungkulin o buhay.

Ang mga panaho’y bunton ng quedan at utang,

Sakuna’t kamatayan, sakit at pagpapatalsik,

Walang paghinog ng mga bagong pag-iibigan o pagpawi

Ng di-makatarungang relasyon.  Hindi prutas ang mga tubo,

Sila’y Sugar y Azucar, amoy-salapi

Mula sa Mill Department, sa

Boiling House hanggang sa Departamento de las Vias

Y Transportacion, at ang tinatawag na milagro

Ng panahon, na inuukulan ng dasal, ay

Ang mga sapal. Kaya nga’t sa Alto, napipigil ng mga senyor

At senyora ang pagpapalit ng mga panahon

Para iwasiwas ng kanilang artipisyal na gubat ang mga sangang

May palagiang paabot na tag-araw. Ang kanilang libanga’y

Ang pagtatayo ng mga bangko at simbahan at pagpaparami

Ng mga tusong manok-pansabong at de-kwerdas na mga badigard.

Kaya nga’t sa Obrero, Camarin, Dolores, Lote,

Balete, Mapalacsiao, dumadaloy ang lahat tulad ng dati:

Naglalaro ang mga bata ng kanilang pinamagang raberband,

Na madaling maputol, inaalo sila ng kanilang mga ina

Ng tubo, panutsa, muskobado o repinadong asukal,

Na paubos na, ang kanilang mga ama’y

Lalong nabibingi’t natutulala sa lambong nitong beintekwatro oras      

Na makinaryang animo’y bagyo’t kulog, lahat di maglalao’y huhupa

Sa ingit ng nag-iisang gulong ng bagon.  Ang panahong tigil

Ay ang panahong nadiskaril, nanginginig sa manipis

Na tunog ng upod na bakal.

                                Kapag ang init

Ay tumindi, hindi na nila kailangang ipulupot ang kanilang buhay sa arko

Ng panamampalataya sa mga panahong ito, o mamulot ng malulungkot na kabute

Sa bunton ng madikit, umuusok, maitim na dumi

Ng kanilang paggawa.  Sa kanilang mga barak, hinahasa

Ng mga tabasero ang kanilang mga karit sa kanilang mga sugat.  Hindi

Na nila hihintayin ang mando ng Jefe de los Tabaseros.

Sa panahong sila mismo ang gumawa, sa tubuhan

Ng lahat nilang nabaling nasa, itinataas nila ang karit

Sa tanging maindayog nilang paraan ng pagtabas.

3

Sa dakong huli, ikaw

Ay parang pinangos na tubo

At tuyong sapal na nang iluwa

Sa pusalian ng sentral.

Dumadagundong ang mga bagon

Sa riles ng iyong naninikip

Na dibdib,

Pinipitpit ang bawat tumilapong

Tibtib ng iyong buhay.

Ang silbato’y mga tili

Ng iyong paghinding

Hindi naibulalas sa hanging

Naninikit sa lapot ng mulasis

At walang kipkip na mga pangako

Kundi ang mga bagasong

Gangga-puwing,

Nangangamoy sa salaping

Di lalapag sa iyong palad,

Sa iyong palad na walang guhit

Ng kapalarang di nangitim

Sa grasa ng kapagurang

Pinagsamantalahan.

Naging katawan mo

Ang iyong kasuotan, kulubot,

Kupasin,

May mantsa ng kirot sa bawat punit,

Ngunit sa pagtatagni-tagni’y

Napagdurugtong ang siwang sa langit

Ng iyong pagmamahal.

Pinanday mo ang bakal

Hanggang naging sintigas ng bakal

Ang iyong kamay,

Ngunit para sa iyong palad,

Isang butil ng asukal.

Isang butil ng asukal lamang ba

Ang babauning hapunan ng iyong

Gunita?

Ang mga makina ba’y nagkakalampagan

Upang pagsapit ng tag-araw

Ay walang maririnig kundi

Ang langitngit ng kinalawang na bagon

At hikbi ng pag-usbong

Ng mga kabute sa tubuhan?

Ang ani ba ng iyong paggawa’y

Mga matang walang tilamsik

Ng nagbabagang asitelin,

Mga labing tikom, hindi maihayag

Ang ngalan at lakas ng uri?

Isang butil ng asukal

Sa iyong palad,

Kaybusilak, pagkat ang kamay mo’y

Iyong dinumhan. Lagumin mo

Iyang isang butil sa iyong pawisang

Palad, itikom na ang naghihingalong

Mga daliri, ang iyong kamao’y

May hugis ng daigdig

Na nakaamba.

Iyong banaagin, sa kabila

Ng nakalambong na dilim,

Ang isang panahong

Hindi na magpapabukas—

Kaytindi ng sapok ng araw,

Nakasisilaw ang talim ng mga karit.

Sabay-sabay ang lagapak

Ng tubo sa parang:

Atin!

Nakabibingi ang mga makina,

Bumubulwak ang kumukulong

Pulot sa higanteng mga kawa,

Pumuputok ang almasen

Sa kaban-kabang butil

Ng ating paggawa:

Atin!

Sa talsik ng dugo’y

Tumitingkad ang kulay

Ng kasaysayang ang kauri mo

Ang nagwawagayway.

Sa noo mo’y nag-aapoy

Ang pinagbuklod na kaapihan.

Sa siklab ng iyong huling

Paghinga’y nagsisimula

Ang titis ng tagumpay.

(1962-1972)

Bulatlat

BACK TO TOP ■  PRINTER-FRIENDLY VERSION  ■   COMMENT

© 2004 Bulatlat ■  Alipato Publications

Permission is granted to reprint or redistribute this article, provided its author/s and Bulatlat are properly credited and notified.