Kung iisipin na ang kamalayan ng babaeng karakter ang sityo ng pagtulong at pakikiisa, dumaan ito sa mas matayog at romantikong anggulo sa kapwa estudyanteng nag-fulltime sa kilusang paggawa. At ang lalakeng karakter naman ay namulat sa pamamagitan ng pakikiisa sa pang-araw-araw na pakikibaka ng unyon.
Kung babaligtarin ang proseso, batayang kahilingan ng daluyan ng pakikiisa ang militanteng unyon makakapanghalina sa interes at paglahok ng mga nasa labas nito. Matatag ang unyon para sa pagsasalikop ng iba pang partisipasyon hinggil dito, pati na rin ang kapasidad ng unyon na makapaglahok ng iba pang interes ng iba pang kasapi at sasapi ng pangkalahatang kilusang masa.
Sa pelikulang Sister Stella L (1984, Mike de Leon), ang militantismo ni Ka Dencio, lalo na ang kamatayan nito sa kamay ng militar, ang siyang nagbigay hantungan at direksyon sa madre sa kanyang sangandaan. Naubos na ang pagpipilian, wala nang pipiliin kundi ang pagpapatuloy at pag-igting ng buhay sa pakikibaka, na ang buhay sa pakikibaka ay ang nakikibakang buhay.
Ito ang romantikong utopia sa pelikula—ng ugnayan ng madreng sa simula ay walang muwang tungo sa kanyang coming-into-political-being sa pamamagitan ng kanyang pakikisangkot sa kilusang paggawa. Na kahit peligroso ito, o dahil nga peligroso ito ay lalo siyang nahahalina para makiisa at ipagtanggol ang karapatan ng manggagawa bilang kanyang relihiyoso at polititikal na advocacy.
At ang kahilingan lang naman din naman sa transformasyon ng madre tungo sa aktibista para sa manggagawa ay ang pananatiling tapat ng manggagawa sa politikal nitong kalidad, pati ang politikal na katangian ng protesta. At ito ang mahirap gawin—paano matratransforma ng manggagawa ang kanyang sarili, para mapag-ugnay ang kolektibong katangian ng paggawa at ang kondisyon ng kanyang paglaya? Sa mismong sityo ng paggawa ito matutunghayan, at ang kahilingan ng kahandaan ng kilusan para bigyan-ugnayan at lalim ang kolektibong kondisyong kinasasadlakan ng manggagawa, at ang posibilidad kapag nagkaisa tungo sa isang mapagpalayang hinaharap para sa lahat.
Ito o ang kawalan ng politikal na katangian—maliban sa politika ng puso at kondisyon ng pamumuhay sa pang-araw-araw, tulad ng isinasaad ng ill-fated magsing-irog (a la Romeo and Juliet) sa Endo (2007, Jade Castro). Tungkol ang pelikula sa buhay ng dalawang subkontrakwal na manggagawa, at ang kahirapan ng pagbuo ng anumang makabuluhang relasyon dahil sa paratihang “end of contract” na katangian ng kanilang subkontrakwal na paggawa.
Sa pelikula, walang politikal na kilusan na sumagi man lamang sa isip ng dalawa para sa aspirasyong kabutihan sa kanilang kondisyon ng paggawa. Mapait na lamang tinatanggap ang kawalan ng regular na trabaho, at ang kawalan ng regular na pag-ibig kahit pa sa huli naman, wala namang “regular” sa trabaho, pag-ibig, paggawa at pagkatao sa isang makauring lipunan.
Walang rekurso sa politikal, kahit sa pelikulang My Fake American Accent (2008, Ned Trespeces) ukol sa mga buhay ng call cente agents, isa pang oasis sa landscape ng posibilidad ni Arroyo. Kung gayon, ang extra-challenge sa kilusang paggawa ay papasukin ang diwa at praxis ng politikal sa kondisyon ng paggawa—na hindi ito maitatatwa, na labas sa individual na rekurso ay ang pagsandig sa kilusang paggawa para sa kolektibong redempsyon, kahit pa pasintabi lang sa pelikula at kulturang popular.
Na sa predikamento ng individual na manggagawa sa buhay sa pelikula at sa aktwal, ang unyonismo ay natural na rekurso para sa kanilang kabutihan. At sa mas malaking antas panlipunan, na ang kilusan ay ang rekurso sa mga mapanupil at mapang-abusong rehimen at estado, tulad ng kay Arroyo. (Bulatlat.com)
