Ni ROLANDO B. TOLENTINO
Kulturang Popular Kultura
Bulatlat.com
Ang bagong mga sityo ng metropolitanismo ay dinidisenyo hindi ni Gloria Arroyo o Bayani Fernando, at least di direkta, kundi ng neoliberalismo. Ito ang pang-ekonomiyang pwersa na ang mga dating publikong serbisyo, mula urban planning, parke at leisure, hospitalisasyon at koleksyon ng basura, ay binibitawan na ng gobyerno at nagiging spero ng buhay na pinanghahawakan na ng pribadong sektor, lalo na ng malalaking negosyo.
Ang resulta nito ay ang transformasyon ng mga syudad, tulad ng Metro Manila at ang mga periperal na syudad, at quasi-syudad, tulad ng Los Banos at Cainta, bilang bagong hub ng neoliberalismo. Kung sa panahon ng Kastila, ang sentro ng komersyo ay segurong prinoprotektahan sa Intramuros, ang Walled City, ang sa panahon ng Amerikanong kolonialismo, ito ay nasa pampang ng ilog Pasig sa Manila, malapit sa daungan ng bapor, ang Escolta.
Ang simbahan ang toreng sentro ng sistemang pueblo na nag-inhinyero ng arkitektura, kolonyal na planning at logos ng hierarkiya ng lehitimo at di-lehitimong pagkatao sa panahon ng Kastilang kolonialismo. Dito ay magkadikit ang simbahan at munisipyo bilang tambalang sword at cross sa operasyonalisasyon ng Kastilang kolonialismo. Sa gilid ng simbahan ang eskwelahan, sa likod ang sementeryo. Sa tabi ng munisipyo, ang palengke na mahalaga sa kontrol ng produkto at buwis.
Sa panahon ng Amerikanong kolonialismo, ang munisipyo at eskwelahan ang pangunahing institusyon na pinangasiwaang idisenyo nito. Nanatiling abot-tanaw pa rin ang palengke sa munisipyo, gayong lumawak ang infrastruktura ng publikong edukasyon. Sa dalawang yugto ng kolonialismo, simbolikong nanatiling mahalagang institusyon ang munisipyo bilang may kontrol sa palengke.
Matapos ang World War II, ang baroque urban planning ni Daniel Burnham na may malalawak na promenade at open spaces, intrikadong pagsasangandaan ng maliliit na kalsada tungo sa malalaking kalsada, at ang pagkakaroon ng sibikong sentro na itinaguyod sa Manila at Baguio, maging sa Quezon City, ay pinalitan ng integradong zoning sa loob ng syudad. Ibig sabihin, may distritong nakalaan para sa tirahan, mayroon para sa pabrika at pamilihan.
At dahil ang materialisasyon ng urban planning ay kinakailangan ng sustenidong pondo at political will, hindi lubos na naisakatuparan ang mga disenyo. Bagkus, pagdating ng 1960s, namumutiktik na ang syudad ng zona ng maralitang tagalunsod. Ang Tondo ang sinasabing pinakamalaking squatters’ area sa Asia. At maraming lugar na pinamahayan na rin ng resulta ng migrasyon mula sa probinsya patungong Manila.
Sa edifice complex ng diktaduryang Marcos, ang Manila ay nagkaroon ng pambansang estado. Si Imelda ang naging gobernador nito, at kinonsolida at mga karating munisipyo sa Metropolitan Manila. May ipinalawak na misyon tungo sa pagtugon ng syudad sa “11 basic human needs” at bawat isa ay mayroong opisyal na arkitekturang magtataguyod nito.
Ang natitirang labi ay ang BLISS housing complex bilang pagtugon sa pangangailangan para sa “human settlement.” Kasama sa beautification drive sa Metro Manila ang pagbabakod ng squatters’ areas para i-isolate mula sa gentrified na populasyon. Dagdag pa rito, nagpalaganap din ang diktadurya ng sarili nitong complex ng struktura bilang homage sa kanilang paghahari. Sentral dito ang Cultural Center of the Philippines Complex na pinamumutiktikan ng high modern na arkiterktura, tulad ng CCP mismo at PICC, kundi man, ng modernong katutubo, tulad ng dating Folk Arts Theater, o modernong Europeo, tulad ng Film Palace.
Integral ang pagkaunlad ng kapitalismo sa bansa sa resultang arkitektura at urban planning. Sa panahon ng Kastilang kolonialismo, dahil ang yaman ng bansa ay nakasalalay lang sa peligrosong taunang biyahe ng Galleon Trade, proteksyon sa high stakes na yaman ang isinasaad ng pagkaunlad ng Intramuros. Na sa tindi ng init, maliban sa mga pari at madre sa kongregasyon sa loob nito, ang mga Kastila ay may panggabing bahay sa pampang ng ilog Pasig.
Sa panahon ng Amerikanong kolonialismo, ang distritisasyong nakalaan para sa finansya ang isinakatuparan nito. Ang Escolta ang naging sentro ng komersyo, negosyo, entertainment at shopping. May sports complex at tirahang mansion sa Vito Cruz. Sa panahon ng diktaduryang Marcos, namatay ang sentrong ito, lumipat sa Makati, pati na rin sa Cubao. At sa tulong ng negosyong pamilya (Ayala Zobel at Araneta), naging bagong sentro ng negosyo, entertainment at shopping.
